De wereld bestaat niet

Slechts de titel van één van de twaalf verhalen uit Tien verdwenen dagen van Michiel van Straten. Van Straten staat stil bij de subjectiviteit van geld, getallen, meter, tijd, kalender en ons wereldbeeld. Dat laatste zou de gemiddelde geo-professional moeten aanspreken en dat kan in twee hoofdstukken: De wereld bestaat niet en Een verticale evenaar.

In De wereld bestaat niet is de auteur, of beter: zijn wereldbeeld, wat aan het wankelen gebracht na de ontdekking van de petersprojectie. Kaarten vervormen Nu eenmaal ons wereldbeeld en de pionier op dat gebied was Gerardus Mercator. Nieuw voor mij was dat Mercator door de inquisitie verdacht werd van ketterij. “Zijn misdrijf was dat hij de wereld op een objectieve manier weergaf” en “Objectiviteit stond in de weg van de Bijbelse boodschap en degenen die haar uitdroegen”. Maar gelukkig kon de ketterij niet afdoende worden bewezen en mocht deze cartograaf na zeven maanden opsluiting weer aan het werk (1).

Mercator vond (daarna?) ook het woord “atlas” uit als duiding van een verzameling kaarten in een boek. Maar lezers hoeven het woord van de auteur niet te geloven: het Mercator museum in St. Niklaas is altijd goed bereikbaar vanuit Nederland, ongeacht welke projectie je de voorkeur geeft op je navigatie.

Na de navigatiefout van Columbus, de Mappa Mundi en Gerrymandering wordt het hoofdstuk via een omweg naar de Matrix afgesloten met “ de wereld bestaat niet”. Want ook de wereld van Neo is slechts een projectie. Dat in elke weergave, dus ook die van de wereld, fouten zitten, is de lezer na dit hoofdstuk zich wel bewust.

In Een verticale evenaar (de internationale datumlijn) beschrijft van Straten hoe (en waar) die lijn er eigenlijk is gekomen en welke rol de Nederlandse cartograaf van Landgren hierbij heeft gespeeld. Bijna interessanter is hoe je een hele dag kan kwijtraken, zoals Pigafetta was overkomen toen hij op de Victoria rond de wereld zeilde. Verklaar dat maar eens aan de gemiddelde burger.

Deze internationale datumlijn is er niet ineens gekomen, maar is langzaam geëvolueerd tot wat hij nu is. Het bijzondere: er ligt geen formeel internationaal verdrag aan ten grondslag. Ofwel: we zouden zomaar kunnen besluiten dat niet Nieuw Zeeland, maar Amsterdam als eerste het nieuwe jaar mag inluiden.

Met dit boek kan je even afstand nemen van het dagdagelijkse, en toch ook weer niet (want alle hoofdstukken hebben we een raakvlak met geo-informatie). Van Straten neemt je letterlijk en figuurlijk mee op reis en zijn verslag bespaart je minstens menig trip naar een veraf gelegen meridiaan of een stoffig archief. Het bevat kennis over feiten die de gemiddelde (Geo) student, en professional, niet zouden misstaan: waar komt de meter vandaan en waarom was daar zeven jaar meetwerk voor nodig? Sinds wanneer hebben we een accurate plaatsbepaling op zee en wie was daarvan de ontdekker? Waarom loopt de nul-meridiaan niet door Parijs, maar door Greenwich?

Platte kaarten geven nooit een bolvormige wereld volledig weer zoals die in werkelijkheid is. Daarom bestaat dé kaart niet. Dat dé wereld niet bestaat hebben we te danken aan de menselijke maat achter ons wereldbeeld. Terug naar de Matrix dus.

Overigens staat de auteur ook tijdens een live presentatie over het onderwerp zijn mannetje. Misschien iets voor de GeoBuzz 2015? (notitie achteraf: het boek werd me door Harmen van Doorn aanbevolen. De volgende keer vermeld ik dat maar meteen in de eerste zin!).

SUI46 Michiel van Straten from VideoLogic on Vimeo.