Een slimme wereld dankzij slimme kaarten?

Wijsheid, kennis, intelligentie, weten, feiten, data, het zijn van die begrippen die soms wat lastig uit de losse pols te definiëren zijn. Geowijsheid, het kan zo maar een nieuwe lesmethode zijn, en slimme kaarten passen in dat rijtje. Ook de onderlinge verhouding tussen deze begrippen vergt wat nadenkwerk. Wat is wijsheid nu precies? Bestaat wijsheid zonder kennis? Zit kennis in een computer of een boek? En als je alle feiten kent, wat weet je dan?

Een slimme wereld 

Toen ik me in de slimme wereld voor een gastcollege bij de Minor Smart World van Windesheim Flevoland mocht verdiepen, werd de link tussen de onderwerpen meteen duidelijk gesteld: onze wereld wordt steeds slimmer en dus zijn er steeds meer kansen voor innovatie. Technologie wordt slimmer en je kan deze technologie ook slim inzetten. Maar graag plaats hierbij ik een aantal vraagtekens.

Slim inzetten is meteen duidelijk, maar is technologie zelf, of een kaart of de wereld, wel slim? Groningen Bereikbaar heeft zo’n slimme kaart. De kaart geeft naast drukte op de weg ook wegwerkzaamheden en evenementen, die de autobezitter dwars kunnen zitten, keurig weer. Handig als je de snelste route door Groningen wilt plannen. Maar waarom is de kaart slim? Zet die meer aan tot denken? Is deze kaart slechts handiger dan de analoge versie?

Ik neem aan dat we smart-manie te danken hebben aan de smartphone. Zoals bekend kan je dankzij die slimme telefoon hele domme dingen doen. Bij de VU wordt dat actief ontmoedigd door ‘smombies’ te waarschuwen. In het verkeer moet je opletten op het verkeer, en niet op je telefoon kijken of er ook verkeer aankomt. En nu maar hopen dat deze smombies op straat kijken in plaats van naar de telefoon.

Taal is in beweging, maar of de smart-mode wel zo slim is? Slimme wegen, slimme fietsen, slimme schoolborden, ook ik heb mijzelf vaak genoeg aan de slim-noemerij schuldig gemaakt. Van een echt neologisme kan geen sprake meer zijn. Al in 2001, 16 jaar geleden, langzaam op weg naar volwassenheid, schreef het project De Internet Atlas in de Klas, over ‘slimme kaarten op computers, wat kan je ermee in de klas?’, meteen gevolgd door ‘voor slimme leerlingen’ en ‘smart teachers’. Die docenten weten wel raad met de begrippen uit de inleiding van deze blogpost.

Het blijft wel een bijzondere combinatie: slim en kaarten. Slim is een woord dat ik met denken en gedrag associeer, zoals ‘stroperigheid’ bij motorolie hoort en ‘poreus’ bij rubber. Natuurlijk kan men met enige fantasie die woorden ook op mensen van toepassing verklaren. ‘Als je niet smart bent, tel je als stad niet meer mee’, schreven Egbert van der Zee en Demi van Weerdenburg in april op geografie.nl. Zo is het met kaarten ook een beetje.

Geowijsheid 

Het begrip slimme kaarten nodigt in ieder geval uit tot overdenken. De suggestie is duidelijk: door gebruik van slimme kaarten wordt je vanzelf ook slimmer. Welke kaart(lezer) wil er nu voor dom versleten worden? Maar doen we dankzij die slimme kaarten als vanzelf meer kennis op? En leidt die kennis tot meer wijsheid? Enige twijfel is op zijn plaats. Zo schrijft René ten Bos in Dwalen in het Antropoceen: ‘Hoe meer instrumenten we hebben die zeggen waar we zijn, hoe minder goed we lijken te weten waar we zijn of waar we naar toe gaan.’ Dat is heel herkenbaar. Probeer maar eens uit: bel een automobilist die onderweg is en vraag waar hij is. Grote kans dat het antwoord ‘ben er over 20 minuten’ luidt. En op de vraag : ‘neem je de noordring of de A12?’, volgt zeker ‘geen idee, ik volg de navigatie’. Terwijl dat apparaat een 100 meter kortere route al als een betere route aangeeft. Dit bevordert de ontwikkeling van een slimme wereld duidelijk niet.

Kennis associeer ik vooral met onderwijs en onderzoek, met hoofden die gevuld moeten worden, of beter, hoofden die leren hoe ze zichzelf kunnen vullen met kennis. Dankzij kennis weet je hoe je iets moet doen, dus hoe je het beste van A naar B moet komen. Het is wijsheid als je weet of je het moet doen, of niet*. Zo is Geowijsheid: gewoon nog even thuiswerken, als door file de Groninger ringweg op slot zit. En ook: nooit te hard over die ring, al laat de kaart het toe. – Ik zie het al voor me. ‘Maar agent, ik volgde een slimme kaart.’ ‘Een beetje dom’ zou zomaar het antwoord kunnen zijn.

*Vrij naar Vivian Clayton, uit Stephen Hall’s ‘Wisdom’.
Verschenen op Geografie.nl, 15 september 2017