Locatie-ethiek, wie kent het niet?

Zelf moest ik er even over nadenken, toen de combinatie locatie en ethiek door de ideeën over een COVID-19-app volop in de schijnwerpers kwam te staan. Locatie-ethiek, wat is dat ook al weer? In de informele betekenis riekt het al snel naar dure gps-relatiegeschenken of voorkeursbehandelingen, die op locatie zijn gebaseerd. Mijn tweede associatie was snel gemaakt: een paar filosofen, die al wandelend voors en tegens over ‘juist handelen’ met betrekking tot locatie afwegen. De discussie gaat dan vooral over de informele spelregels, die we nog niet in wet of regelgeving hebben vastgelegd. Is er ook een plaats voor locatie-ethiek binnen het onderwijs?

Het is van belang om bewust te zijn wat technologie met onze data doet, zodat we bewust keuzes kunnen maken. Bij lessen over geodata begin ik graag met ‘All your data are belong to us’. Met deze meme wijs ik studenten op het feit dat zij dagelijks aan dataverzamelingen bijdragen en dat het bijna onmogelijk is om dat niet te doen. Een goede manier om het onderwerp aan de orde te brengen: surf eens met de browser Brave naar websites als Google, nu.nl of jouw eigen gemeentewebsite. Waarom wordt jouw surfgedrag door wel meer dan vijftig webservices bijgehouden? En wat wordt allemaal over jouw locatie, of tenminste de locatie van jouw telefoon, bijgehouden? Door wie, met welk doel en wat heb je er zelf over in te brengen?

Ethiek gecodeerd

De combinatie geo en ethiek lijkt wel in een stroomversnelling te geraken. Zo riep de Council van Europese landmeters 2019 al uit tot het Jaar van Professionele Ethiek. De World Geospatial Industry Council (WGIC), een wereldwijde vereniging van geo-bedrijven, bracht in maart van dit jaar een rapport over het databescherming en privacybeleid voor de geo-spatial bedrijvensector. Lokaal – in Nederland – heeft Geonovum een Consultatie Ethische referentie toepassen locatiedata opgestart.

Maar ethiek en geo-informatie zijn al wat langer actueel. De Urban and Regional Information Systems Association (Urisa) heeft sinds 2003 de GIS Code of Ethics ingevoerd. GISCI, het GIS Certification Institute, heeft een speciek kopje Ethics op haar website, waar ook direct een schending kan worden gerapporteerd.

De AAG, de Amerikaanse KNAG, wil de dialoog over het ethische aspect van mobiele locatietechnologie voor beleid en de maatschappij bevorderen. Met Ethical Geo heeft de AAG een aantal fellows aan het werk gezet om die dialoog verder te verkennen. De daar verzamelde casussen zetten aan het denken: Mag je als professional op aanvraag van je opdrachtgever data weglaten uit de kaart, die voor een publieke bijeenkomst wordt samengesteld? Wat als de pers je vraagt de resultaten van een GIS-analyse lekken, voordat de data openbaar wordt? Of een recent voorbeeld uit Florida: moet je als professional geografische data van een COVID-19 dashboard manipuleren als je daarom wordt gevraagd?

Hiep hiep hiep, geo-ethiek?

Af en toe even stilstaan bij juist handelen kan niet vroeg genoeg beginnen. Juist binnen het onderwijs moet ethisch handelen een plek hebben of krijgen. De Aeres Hogeschool daagt studenten uit zelfstandig na te denken en een visie te ontwikkelen op moreel ethisch handelen, juist in deze COVID-19 tijd. Als afsluiting van het vak Ethiek schetsen studenten een moreel dilemma of ethisch vraagstuk dat samenhangt met het GMD-werkveld en hun visie op de beroepscode van de geo-professionals.

Wat is nu de moraal van het verhaal? Zelf zie ik veel in een serie lessen, in de vorm van gesprekken en discussies, zonder in de afvinklijstjes voor ethisch handelen door te schieten. Dat werkt vast ook op de middelbare school. We kunnen geo-ethiek dan al wandelend, op 1,5 meter afstand van elkaar, bespreken: is het oké als een leraar de locatie van alle leerlingen kent? Is het handig als leerlingen van elkaar kunnen weten waar ze uithangen? Wil je als student weten waar je ouders zijn? Vind je het goed als jouw ouders altijd weten waar jij bent? Wat doen apps als Instagram en Snapchat eigenlijk met jouw locatie?

We moeten vooral voorkomen dat ethiek, naast transparantie en openheid, een hoera-begrip* gaat worden. Waarbij we allemaal juichen zonder echt de voor- en nadelen te kennen en af te wegen. Want wie kan er nu tegen ethiek zijn? Wil jij soms niet-ethisch bezig zijn?

* gevonden in het Geheim van de Laatste Staat, Paul Frissen, die naar Han en Scholtes doorverwijst.