Het is zo’n kreet die gewoon nog een paar maanden door blijft echoën: de aardwetenschappelijke loopbaandag, voor professionele organisaties en honderden studenten. Het tweejaarlijks event vond plaats op een druilerige vrijdag in februari en recent ben ik een groep deelnemende studenten weer tegengekomen. Dat ‘loopbanen’ kwam meteen weer aan de orde. Ik heb een paar tips in de aanbieding, want voor mij mag de dag internationaler worden en vaker plaatsvinden.
Vol programma
De loopbaandag zelf bestond uit lezingen, workshops en een debat. Er was ook de mogelijkheid om je cv te laten pimpen checken en jezelf professioneel op de foto te zetten, voor je online profiel. Een greep uit het aanbod van de workshops: ‘Solliciteren doe je zo!’ door Geodan (oefenen helpt zeker), ‘Help mee de Randstad droog te houden’ door Hoogheemraadschap van Rijnland (een typisch Nederlandse uitdaging). TNO bood de gelegenheid om in groepen een aardgasveld te onderzoeken, met als doel het volume en de beste productiemethode bepalen en daarna een impactanalyse voor het milieu en de leefomgeving. Veel actueler en relevanter kan het niet worden.
Tijdens de pauze was de beursvloer overvol, met vertegenwoordiging vanuit een breed spectrum: van Shell tot Geometius, en van de Nederlandse Geologische Vereniging tot Tata Steel. Mocht je deze dag hebben gemist, dan hebben we altijd de foto’s nog.
T-profiel
Ergens suggereert ‘loopbaan’ dat je als young professional net als een satelliet in een vaste baan om de aarde wordt gelanceerd. Dat carrières niet zo regelmatig verlopen zal niemand verbazen. Over het onderwerp loopbaan claim ik geen expertise, maar als vanzelf raak je tijdens zo’n dag in gesprek over adviezen voor een vervolgstudie of stage, met vragen als ‘wat zijn de grootste valkuilen tijdens een sollicitatie gesprek’ of ‘wat waren uw grootste misconcepties of fouten in uw carrière (tot nu toe)’.
Als ik dan toch iets mag toelichten, tip ik graag het T-profiel. Het idee ben ik ooit bij IDEO tegengekomen. Mijn vertaling: een profiel waarbij je twee competenties laat kruisen: in de verticale competentie heb je je echt verdiept (bijvoorbeeld: kennis van de diepere ondergrond), in het horizontale heb je je gespecialiseerd (bijvoorbeeld: het beheer van softwareprojecten).
Waar die twee kenniscomponenten bij elkaar komen, daar zit je goed: een T-balk is ook veel steviger dan een enkele plank. Handig als een werkgever juist daarnaar op zoek is. Daarnaast: wees alert en bereid om meer van dit type T-profiel op te pakken (zoals: goed in communiceren over projecten die over de diepere ondergrond gaan).
Voorbij de saaie naam
De aandacht voor geo en de aarde lijkt zich als een positief virus over steeds meer faculteiten te verspreiden, maar nergens gaat deze aandacht zo de diepte in als bij de geosciences. Of de naam Aardwetenschappelijke loopbaandag daarbij helpt? Het is zo’n 3x woordwaarde woord, dat niet spannend leest, maar wel veel punten oplevert. Aan het woord ‘aarde’ kan het niet liggen, wie heeft daar nu geen interesse in? Misschien komt het door het ‘wetenschappelijke’?
Er is weinig nationaals aan een studie over de aarde te bedenken, dus een Engelse beschrijving van de dag zelf is zeker op zijn plaats. Blijkbaar deelden de organisatoren mijn bedenkingen en prijkte bij aankomst al een Earth Science Career Event op de posters. Dat klinkt meteen stukken hipper en avontuurlijker. Een goede zet!
Mijn mega tip
De loopbaandag is ongetwijfeld een uitstekende gelegenheid om je carrière te lanceren. Het team achter het event, bestaande uit studenten van de Vrije Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht, kan nog steeds terugkijken op een succesvol event. Voor een volgende editie heb ik een aantal tips in de aanbieding: als er zo weinig nationaals aan de studie van de aarde is, mag het event dan ook internationaler? En mag het dan ook een jaarlijks festijn worden, voor meerdere studenten van meerdere faculteiten?
En over die misconcepties: ooit dacht ik na een eerste diploma uitreiking (HTS landmeetkunde, differentiatie kartografie), het is mooi geweest, mij zien ze niet meer terug. Drie jaar later zal ik alweer in de schoolbanken. Dat een ander perspectief (van de T) zo snel kan lokken had ik zwaar onderschat. Mijn mega tip: bereid je maar voor op een leven lang leren.
Geschreven voor Geografie, 18.4.
Regelmatig mag ik een gastles verzorgen over wisselende onderwerpen. Onafhankelijk van het onderwerp ga ik bij de inleiding graag in op de taal van grafieken en kaarten. Dat die een ‘eigen’ taal hebben, met semantiek en grammatica verrast menig toehoorder. De juiste toepassing maakt het juiste begrip bij de lezer van de kaart en de grafiek mogelijk. Maar ook al maken we goede afspraken over die grafische taal, overtredingen van die afspraken liggen gewoon op straat. En dat geeft te denken.
De juiste kaart
Het doel van zo’n gastles is naast informeren toch vooral inspireren en aan het denken zetten. Dat kaarten en geografie ‘mijn ding’ zijn, demonstreer ik aan de hand van een aantal concrete voorbeelden: dat kaarten uitnodigen tot ontdekken, dat ze je laten afvragen wat er juist niet op de kaart is gezet en wat dan die perfecte landcaerte mag zijn. Zelf heb ik nooit stilgestaan bij de taal van kaarten totdat ik met het werk met Jacques Bertin in aanraking ben gekomen. Zijn Semiology of Graphics (de betekenisgeving van grafische elementen, vrij vertaald) was toen al een klassieker. Om het maar meteen praktisch te brengen: wat is de juiste manier om gegevens in een kaart weer te geven? Hoewel tegenwoordig software de gebruiker zoveel mogelijk de juiste kant van de weergave op duwt, lukt het toch nog menig gebruiker om dat met succes te omzeilen. Dat kan tot problemen bij de interpretatie van de kaart leiden.
Onduidelijke verkeersborden
Nog beter dan aan hand van kaarten laat die grammatica zich uitleggen door verkeersborden. Zolang het doel van het bord wordt bereikt is er niets aan de hand. Maar sommige borden bereiken enkel verwarring, dat kan niet het doel zijn. Wat bedoelen we nu precies met een bord? Welke afspraken hebben we met elkaar gemaakt?
De afspraak (conventie zo u wilt) voor een verbodsbord: een rond wit bord met een rode rand. In het midden is een symbool afgebeeld met wat verboden is. Voor de duidelijkheid: het symbool staat symbolisch voor een grotere groep: als het symbool op een dobermann lijkt, dan wordt daarmee alle honden bedoeld, en niet alleen de dobermannen. Zo wordt met deze ‘verboden te bellen’ alle mobieltjes bedoeld, maar wie heeft er nog zo’n koelkast?
De variatie van de symbolen op straat verbaast mij regelmatig. Kleuren hebben sterke associaties. Zo is rood met ‘pas op’ of ‘verboden’ en groen met ‘ga uw gang’ of ‘goed zo’ verbonden. Waarom zou je dan iets willen verbieden met de kleur groen? Onze hersenen krijgen zo een tegenstrijdige boodschap. Een aantal voorbeelden: verboden voor honden, met een groen bord, niet betreden, op een keurig groen bordje, verboden de flora aan te raken, op een groen bord. Wellicht staat een rood bord lelijk in de groene ruimte?
Een goed voorbeeld van hoe het wel moet: stinkende sokken verboden. Zeker geen formeel verkeersbord, maar toepasselijk in menige studieruimte zo vlak voor de tentamens. Maar de combinatie van meerdere borden is al snel verwarrend: hier geen sigaretten, ijs, friet en kauwgom. Bedoelen we alles apart of juist gezamenlijk? Met de kauwgom laatste had de ontwerper zichtbaar moeite: hoe beeld je nu kauwgom herkenbaar af? Ook deze zet je echt aan het denken: je mag hier niet zijn, en je mag hier ook niet vissen. Wat zou je hier verder nog allemaal niet mogen?
Staat een rood bord lelijk in de groene ruimte?
Symbolen zijn dus net als woorden en zinnen onderdeel van een taal, de grafische taal. Maar omdat symbolen mogelijk niet meteen duidelijk zijn, plaatst menig verkeersbordenmaker ter ondersteuning er gewoon een uitleggend tekst bij: Fietsen die niet in rekken worden geplaatst worden verwijderd (want: Verboden fiets te plaatsen), Niet roken en Geen fietsen plaatsen (in beeld en woord), en Geen Ballonnen (want: Geen Ballonen). Die laatste uitleg maakt het niet echt duidelijker. Waar en waarom mag je hier geen ballonnen hebben?
Voor de geografen onder ons: hoe ver reikt de betekenis van zo’n bord? Betekent het ‘vanaf hier en niet verder’ of ‘in de grove omgeving van dit bord’. Hier is iedereen duidelijk dat je op dat bord je fiets niet mag parkeren. Eromheen mag dat wel. Soms draaien de ontwerpers van verkeersborden wat door. Je vraagt je dan af wat je hier nu wel mag. Genoeg perspectieven om eens over het juist gebruik van symbolen na te denken.
Na zo’n inleiding over de taal van verkeersborden word ik er regelmatig op gewezen dat ik die liefde deel met Paulien Cornelisse. In een tv fragment verbaast deze auteur van een boek uit taalnurdia zich onder andere over het mannetje van de oversteekplaatsen. Er blijken hele verhalen achter deze verkeersborden schuil te gaan. Ik denk dat er zomaar een nieuwe boek mee te vullen is.
Lieggrafieken
Het bewust misgebruik van (karto)grafische grammatica is liegen. Grafieken die zo ontstaan worden door Hans Wisbrun passend lieggrafieken genoemd. Kaarten liegen altijd een beetje, maar goede kaarten doen dat homogeen: overal met dezelfde mate. Als verbeelders van de werkelijkheid moeten ze die werkelijkheid wel vervormen om een verhaal te kunnen vertellen. En ze lopen altijd achter op de werkelijkheid. Het standaardwerk om inzicht in liegkaarten te krijgen : How to lie with maps door Mark Monmonnier. Sterk aanbevolen, niets aan gelogen.
Naar verwachting zal er tijdens de aanstaande verkiezing ook weer menige lieggrafiek en liegkaart als waarheid worden gepresenteerd. Maar als je de taal van de kaart spreekt, dan kijk je daar zo doorheen. Overigens, aan het begin van een gastles vraag ik iedereen welke taal ze vloeiend spreken. Ik hoop dat op een dag “de taal van de kaart” voorbij komt. Missie geslaagd.
Geschreven voor geografie.nl, 10 feb 2017
Geodesie, een wetenschap die zich bezighoudt met de bepaling van de vorm en de afmetingen van de aarde, houdt zich in een ruimere definitie ook bezig met wat waar is: waar objecten zich bevinden en op welke hoogte. Het is daardoor een fundament voor en sleutel tot vele andere wetenschappen, die zonder de geodesie maar lastig een bijdrage aan kennisverwerving zouden kunnen leveren. Dat nauwkeurige hoogtemeting voor Nederland van belang is behoeft geen verdere toelichting. Maar ook internationaal leidt het tot interessante inzichten.
Precisiewaterpassen
Voor hen die exact willen weten wat waar is en op welke hoogte, organiseerde het Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-informatica (NCG), onlangs een symposium. Het middagprogramma ging met onderwerpen als SAR interferometrie, een radar techniek voor deformatiemeting, en automatische objectherkenning redelijk de diepte in. De plenaire Baarda lezing was wel voor een breed publiek toegankelijk, ook al mocht een formule, dit keer een covariantie matrix van standaard deviaties, volgens Berhard Heck bij een wetenschappelijke presentatie niet ontbreken.
Landmeten zelf lijkt soms ook een vakantiebestemming
Professor Heck, Karlsruhe Institute of Technology, ging in op de geologisch recente bewegingen van de aardkorst in de Boven-Rijnse Laagvlakte, de vlakte tussen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland, tussen de Vogezen en het Zwarte Woud. Mogelijk was het u nog niet opgevallen op weg naar uw vakantiebestemming in de Zwitserse Alpen, maar even onzichtbaar als de geodesie zelf, is dit gebied in beweging. Een team van zijn instituut is er in geslaagd om meer dan honderd jaar metingen van precisiewaterpassen te combineren met recentere metingen vanuit satellieten. Nadat deze metingen dankzij statische methoden in samenhang werden gebracht, kon een jaarlijkse daling van 0,5 milimeter per jaar worden vastgesteld. Dat is ook geologische gezien niet niks.
Een tektonische verplaatsing is typisch zo’n fenomeen waarbij de natuur zich weinig aantrekt van nationale grenzen. Heck eindigde daarom met de opmerking dat internationale samenwerking en interdisciplinair (niet slechts multidisciplinair) in geodetisch onderzoek en praktijk een must is. Hier is geen ruimte voor nationale pogingen om tot een dergelijk zinvol resultaat te komen.
Onzichtbaar Nederland
Weten wat waar is komt ook bij het VPRO programma Onzichtbaar Nederland aan de orde. Wederom een fantastische serie voor geografisch Nederland en ver daarbuiten. De stad, water, industrie, voedsel, veiligheid: het zouden zo hoofdstukken uit een aardrijkskunde lesmethode kunnen zijn, of sluiten daar minstens goed bij aan. Geschiedenis en aardrijkskunde op een 21ste-eeuwse manier, schrijft Han Lips in het Parool over de serie.
De programmamakers nodigen heel Nederland uitdrukkelijk uit om kennis over zichtbaar en onzichtbaar Nederland op te doen. Niet alleen op tv of via uitzending gemist, maar ook door een online spel, Waar is dit? Bij dat spel krijgt de geïnteresseerde kijker voorafgaand aan een nieuwe uitzending al de gelegenheid om de eigen kennis te toetsen: waarom het Groningse Leek juist dáár is ontstaan (en wanneer). En dat de nu gedempte Dokhaven een eeuw lang als haven dienst heeft gedaan. En waar ‘afval aan de Rijn’ ook al weer ligt. Dat prikt toch lastiger op de luchtfoto (zonder bijschrift) dan op een topografische kaart (bij 1,4 kilometer ernaast krijgt je tien punten, een misser van 60 kilometer levert terecht niets op). Spelenderwijs het onzichtbare zichtbaar maken, is dat niet juist de taak van een geograaf?
Er is niet alleen aandacht voor een historisch perspectief, ook aan de toekomst is gedacht, al klinkt menige voorspelling als een Plan Buma uit het verleden: ‘een gezonde veilige stad betaal je met je privacy’ en ‘alles stroomt door de cloud. Waar we ons bevinden, wat we doen, wat we denken.’ – Ik dacht het niet, maar ik kom er graag op terug in het nieuwe jaar.
Wat wáár is?
De Geodesie geeft niet exact weer waar wat is, maar doet dat binnen een geaccepteerde nauwkeurigheid. Waar gemeten wordt, worden nu eenmaal fouten geïntroduceerd. Zolang deze fouten binnen de geaccepteerde grenzen blijven, komt de brugpijler of damwand nog wel op de juiste plaats te staan. Net als echte fundamenten van een bouwwerk doet de geodesie redelijk onzichtbaar haar werk. Architectonische prijswinnaars roemen zelden de fundering, waarop een kunstwerk is gebouwd. Maar af en toe gepaste aandacht voor de geodesie is met zekerheid op zijn plaats.
Het is mogelijk een beroepsdeformatie, maar pas teruglezend realiseerde ik me dat je de titel van deze column ook anders kan lezen, met ‘waar’ als in ‘waarheid’. De wetenschap die over de waarheid gaat, dat neigt naar wetenschapsfilosofie. Ook hier gaat het om een benadering van de werkelijkheid, binnen een geaccepteerde nauwkeurigheid. Maar is die werkelijkheid wel exact af te beelden? Bestaat er een geografie van kennis of weten? Geodesie als waarheidsvinding in het kwadraat? Dat mag best bekender worden in het nieuwe jaar. Typische eindejaar gedachten, en genoeg stof tot nadenken.
Ik wens u veel ‘weten wat waar is’ voor het nieuwe jaar.
Geschreven voor geografie.nl, 20 december 2016.