Woon je in een -unieke- woonplaatsstraat?
Het is al weer even geleden, maar ik weet nog dat ik vanuit Hattem richting Apeldoorn reed, op de Apeldoornse weg. Toen ik aankwam in Apeldoorn was dat via de … Zwolseweg. Dat zette me wel aan het denken: hoeveel straten zijn er naar andere woonplaatsen vernoemd? En als dat zo is, zit er een wederkerigheid in, of wel: is er in Nijmegen een Arnhemselaan, maar is er in Arnhem geen Nijmeegsesteeg? En als dat zo is, wat zegt dat dan? Daarover zijn allerlei hypothesen te bedenken.
Geen data gedreven, maar duidelijk door de geografie gedreven vragen: ik was immers ergens en de omgeving gaf mijn vraag richting. Maar gelukkig is er wel data beschikbaar om deze vragen te onderzoeken: de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Doordat de BAG alle geldige adressen bevat, zijn de (BAG) woonplaatsen en straatnamen te herleiden*. Dat is toch iets eenvoudiger gezegd dan gedaan.
Als de BAG downloadt krijg je een file van 1.513.985.246 bytes en 9.458.212 regels. Je favoriete spreadsheet software geeft dan niet thuis. Wat je met een beetje kennis van Python kan achterhalen: er zijn 2426 unieke woonplaatsen in Nederland. De langste plaatsnaam, met 28 karakters, is Westerhaar-Vriezenveensewijk. Drachtstercompagnie is de langste niet-samengestelde naam, met 19 karakters. En de kortste woondplaatsnaam: Ee. Met een eervolle vermelding voor Nes en Leek. Wat een bijzondere straatnamen kom je zo tegen in de BAG: Malzwin, Boerkensleen en Keimate. Verbivoren kunnen zich helemaal uitleven. Wat een potentiële verhalen gaan hier achter schuil! Hoe uniek zijn die woonplaatsstraten eigenlijk?
Het resultaat van een eerste analyse staat nu online: verken de onderlinge relaties tussen de woonplaatsen met een bellengrafiek of een lijngrafiek. Dankzij de koppeling tussen grafiek en kaart kan je snel ontdekken welke gemeente het meest wordt genoemd, met welke straatnaam, en in welke gemeenten die woonplaatsstraten liggen.
Herken je het “Stedenwijk effect” of het “dat gaat naar Den Bosch toe effect”? Wat zijn de archetypische patronen van de onderlinge relaties? Suggesties voor verdere vragen zijn welkom! Wat zou een volgende stap kunnen zijn? Toponiemen meenemen in de analyse (we missen nu de Zwolsestraat), de stichtingsdatum van een straat, waterstraten? Genoeg voer voor een storymap. Of voor een student die een bijzondere interesse heeft in woonplaatsnamen.
* Voor de technisch geïnteresseerden: BAG via de Datasets van Esri Nederland Content, via ArcGIS Pro export naar .csv. Python script om enkel die straatnamen te vinden die een woonplaatsbevatten. G40/G4 namen van de grootste woonplaatsen als bron. Laatste stukje met de hand doorlopen (1173 rijen in een spreadsheet). Deze data is verre van perfect, maar zeker voldoende voor een eerste indruk naar de mogelijkheden.
Geïnteresseerd in het onderwerp? Zie ook de volgende bronnen bij KNAW, Overstraatnamen en de Correspondent.
Het overkomt me regelmatig: ineens lees en herlees ik een woord, omdat ik het niet in een zin of alinea kan plaatsen. Geolied is zo’n woord. Wat gaat er nu komen? Een lofzang op de geografie, het clublied voor het KNAG? Ik ben zo gewend aan het geo-voorvoegsel, dat het niet in mij opkomt dat de zin over olie gaat en helemaal niet over geo. Maar geo, kaarten en locatie zijn wel degelijk ook in liederen en muziek te ontdekken.
Geo in de muziek
Het is een mooi onderwerp om even in te grasduinen en het past ook uitstekend bij een zomervakantiegevoel. Want net als geo in de literatuur of kunst zo zijn plaats heeft, vooral managementboeken kunnen niet zonder de kaartmetafoor, vind je eenvoudig geografische verwijzingen in songteksten. Een zoektocht in Spotify met ‘geography’ en ‘map’ levert meteen en aardige bloemlezing op. Zo geeft Sam Cooke meteen toe dat hij weinig over geografie weet, maar buiten de liefde voor zijn geliefde, weet hij sowieso weinig (What A Wonderfull World, Sam Cooke).
Begrippen als kaart en satelliet doen het goed. In Liefs uit London van BLØF komen wereldkaart en atlas aan bod. De Amazing Stroopwafels bezingen in Van De Kaart een ontdekkingsreiziger, die letterlijk van de kaart is verdwenen. In Satellite vraagt Dave Mathews zich af of satellieten mogelijk aan de maan hangen.
Soms is het hele nummer geografisch beladen, zoals Maps van Maroon 5, met teksten als ‘We drew a map to a better place’ en ‘So I’m following the map that leads to you you-you-you-you-you’. REM (dank tip van GJ) schrijft in Maps and Legends ‘Maybe these maps and legends have been misunderstood’ en ‘The map that you’ve painted doesn’t seem real’, ook al wordt de betekenis van dat nummer er niet duidelijker op. Voor de landmeetkundig geïnteresseerden onder ons is er Sailing to Philidelpia van Mark Knopler. Een ware ode aan de landmeter Jerimiah Dixon, die tekende voor de Mason-Dixon line, de uitgezette grens tussen North en South.
Je kan ook geografisch naar de geschiedenis van de popmuziek kijken, langs de plaatsen waar het allemaal gebeurde. In City to City verhaalt Leo Blokhuis zo de laatste 25 jaar popgeschiedenis (met dank aan Erik). De muziek zelf past ook letterlijk op de kaart, zoals in dit verhaal over Geografie van de hiphop.
Als afsluiting van deze muzikale rondreis: een wel heel erg summier album met als titel Location One. Gewoon een paar nummers over een lat-long coördinaat. Als je dat coördinaat opzoekt is daar helemaal niets. Het album geeft die leegte uitstekend weer.
De geobril
Het is me wel eens eerder opgevallen tijdens een GeoBuzz vakcongres: voor elk begrip wordt geo als voorvoegsel geplaatst: geo-innovatie, geo-ict, geosector, geolocatie, georide, geobus (het busje dat je naar het congres brengt). Is dat wel altijd zo handig of zelfs terecht? Misschien kan deze blogpost als lakmoesproef voor de lezers van geografie.nl dienen: als je bij de titel meteen muzikale geografische associaties had, dan zit je wellicht te diep in de geografische denk- en belevingswereld.
Af toe een beetje afstand nemen kan dan geen kwaad. Altijd maar met de geobril naar de werkelijkheid kijken levert namelijk een bias op: we zien geografische verschijnselen die er niet zijn. We zien een globe, terwijl spelende kinderen gewoon een klimrek zien. In een wolkenvolle hemel ontdekken we landen en continenten, omdat ons associatiebrein nu eenmaal behoefte heeft om ook daar geografie te ontdekken.
Zomervakanties zijn zeer geschikt om deze (geo)bias tijdelijk te verminderen en grasduinen door muziek kan ik daarvoor van harte aanbevelen. Want de beste muziek neemt je mee naar plaatsen waar je zonder die muziek nooit zou kunnen komen. Het mag ook muziek over plaatsen en rivieren, maar ook over sedimenten, meanderen, migratie zijn. Zo kan de geobril toch een beetje opblijven, om hem na te vakantie weer op scherp te zetten.
Geschreven voor Geografie.nl, 1 juli 2020
Zelf moest ik er even over nadenken, toen de combinatie locatie en ethiek door de ideeën over een COVID-19-app volop in de schijnwerpers kwam te staan. Locatie-ethiek, wat is dat ook al weer? In de informele betekenis riekt het al snel naar dure gps-relatiegeschenken of voorkeursbehandelingen, die op locatie zijn gebaseerd. Mijn tweede associatie was snel gemaakt: een paar filosofen, die al wandelend voors en tegens over ‘juist handelen’ met betrekking tot locatie afwegen. De discussie gaat dan vooral over de informele spelregels, die we nog niet in wet of regelgeving hebben vastgelegd. Is er ook een plaats voor locatie-ethiek binnen het onderwijs?
Het is van belang om bewust te zijn wat technologie met onze data doet, zodat we bewust keuzes kunnen maken. Bij lessen over geodata begin ik graag met ‘All your data are belong to us’. Met deze meme wijs ik studenten op het feit dat zij dagelijks aan dataverzamelingen bijdragen en dat het bijna onmogelijk is om dat niet te doen. Een goede manier om het onderwerp aan de orde te brengen: surf eens met de browser Brave naar websites als Google, nu.nl of jouw eigen gemeentewebsite. Waarom wordt jouw surfgedrag door wel meer dan vijftig webservices bijgehouden? En wat wordt allemaal over jouw locatie, of tenminste de locatie van jouw telefoon, bijgehouden? Door wie, met welk doel en wat heb je er zelf over in te brengen?
Ethiek gecodeerd
De combinatie geo en ethiek lijkt wel in een stroomversnelling te geraken. Zo riep de Council van Europese landmeters 2019 al uit tot het Jaar van Professionele Ethiek. De World Geospatial Industry Council (WGIC), een wereldwijde vereniging van geo-bedrijven, bracht in maart van dit jaar een rapport over het databescherming en privacybeleid voor de geo-spatial bedrijvensector. Lokaal – in Nederland – heeft Geonovum een Consultatie Ethische referentie toepassen locatiedata opgestart.
Maar ethiek en geo-informatie zijn al wat langer actueel. De Urban and Regional Information Systems Association (Urisa) heeft sinds 2003 de GIS Code of Ethics ingevoerd. GISCI, het GIS Certification Institute, heeft een speciek kopje Ethics op haar website, waar ook direct een schending kan worden gerapporteerd.
De AAG, de Amerikaanse KNAG, wil de dialoog over het ethische aspect van mobiele locatietechnologie voor beleid en de maatschappij bevorderen. Met Ethical Geo heeft de AAG een aantal fellows aan het werk gezet om die dialoog verder te verkennen. De daar verzamelde casussen zetten aan het denken: Mag je als professional op aanvraag van je opdrachtgever data weglaten uit de kaart, die voor een publieke bijeenkomst wordt samengesteld? Wat als de pers je vraagt de resultaten van een GIS-analyse lekken, voordat de data openbaar wordt? Of een recent voorbeeld uit Florida: moet je als professional geografische data van een COVID-19 dashboard manipuleren als je daarom wordt gevraagd?
Hiep hiep hiep, geo-ethiek?
Af en toe even stilstaan bij juist handelen kan niet vroeg genoeg beginnen. Juist binnen het onderwijs moet ethisch handelen een plek hebben of krijgen. De Aeres Hogeschool daagt studenten uit zelfstandig na te denken en een visie te ontwikkelen op moreel ethisch handelen, juist in deze COVID-19 tijd. Als afsluiting van het vak Ethiek schetsen studenten een moreel dilemma of ethisch vraagstuk dat samenhangt met het GMD-werkveld en hun visie op de beroepscode van de geo-professionals.
Wat is nu de moraal van het verhaal? Zelf zie ik veel in een serie lessen, in de vorm van gesprekken en discussies, zonder in de afvinklijstjes voor ethisch handelen door te schieten. Dat werkt vast ook op de middelbare school. We kunnen geo-ethiek dan al wandelend, op 1,5 meter afstand van elkaar, bespreken: is het oké als een leraar de locatie van alle leerlingen kent? Is het handig als leerlingen van elkaar kunnen weten waar ze uithangen? Wil je als student weten waar je ouders zijn? Vind je het goed als jouw ouders altijd weten waar jij bent? Wat doen apps als Instagram en Snapchat eigenlijk met jouw locatie?
We moeten vooral voorkomen dat ethiek, naast transparantie en openheid, een hoera-begrip* gaat worden. Waarbij we allemaal juichen zonder echt de voor- en nadelen te kennen en af te wegen. Want wie kan er nu tegen ethiek zijn? Wil jij soms niet-ethisch bezig zijn?
* gevonden in het Geheim van de Laatste Staat, Paul Frissen, die naar Han en Scholtes doorverwijst.